Katalog świadczeń przysługujących najbliższym po śmierci poszkodowanego w następstwie szkody osobowej
Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (odsyłam do artykułu nastąpiła śmierć poszkodowanego, określonym poniżej osobą (art. 446 k.c.), przysługują następujące roszczenia o:
1. zwrot kosztów leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł (art. 446 § 1 k.c.);
2. renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego na rzecz osoby, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny (art. 446 § 2 k.c.);
3. renty, o której mowa powyżej, na rzecz innych osób bliskich, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego (art. 446 § 2 k.c.);
4. odszkodowanie na rzecz najbliższych członków rodziny zmarłego, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej, (art. 446 § 3 k.c.)
5. zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, na rzecz najbliższych członków rodziny zmarłego (art. 446 § 4 k.c.).
1.) Zwrot kosztów leczenia i pogrzebu.
Zgodnie z brzmieniem art. 446 § 1 k.c. krąg osób uprawnionych do zwrotu kosztów leczenie i pogrzebu nie ogranicza się wyłącznie do osób najbliższych zmarłego (krewnych, powinowatych), czy też pozostających z nim w szczególnie bliskich stosunkach. Roszczenie to przysługuje bowiem każdej osobie, nawet całkowicie obcej zmarłemu, która faktycznie poniesie koszt leczenia i pogrzebu.
Istotnym jest, że roszczenie o zwrot kosztów leczenia i pogrzebu kierować należy do sprawcy, tj. podmiotu który odpowiada za zdarzenie będące źródłem szkody, odpowiedzialnego za wyrządzenie zdarzenia szkodzącego bez względu na jego prawną kwalifikację, choć ograniczoną do zdarzeń kwalifikowanych jako delikt (od art. 415 k.c. poczynając, a na art. 436 k.c. kończąc). Podkreślić przy tym należy, że zdarzenia te obejmują większość przypadków wyrządzenia szkody, wywołanej zawinionym działaniem sprawcy, czy też opartej jedynie o zasadę ryzyka, a nawet słuszności.
Inaczej mówiąc, dla przypisania odpowiedzialności z art. 461 k.c. koniecznym jest wykazanie sprawcy obowiązku naprawienia szkody, a tym samym wykazanie, że sprawca odpowiadałby również wobec samego zmarłego, gdyby ten przeżył zdarzenie szkodzące.
Ważne: Nie jest istotne, czy śmierć poszkodowanego nastąpiła niezwłocznie, czy też dopiero po pewnym czasie, w tym także po okresie długotrwałego leczenia.
Również, w przypadku kosztów pogrzebu, uprawnionym do ich zwrotu, jest osoba która poniosła je rzeczywiście. Dodać przy tym należy, że odpowiedzialność sprawcy ogranicza się jedynie do wysokość kosztów nieprzekraczających kosztów zwykle ponoszonych z tego tytułu w środowisku, do jakiego należał zmarły. W świetle powyższego należy liczyć się z odmową pokrycia nadwyżki kosztów, ponad sumę ustaloną wg powyższych zasad.
Do wskazanych kosztów zaliczyć przede wszystkim należy: koszty przewiezienia zwłok na miejsce pochówku, nabycia trumny, wydatki na ceremonię pogrzebową (w tym również wieńce, kwiaty i zwyczajowo używane akcesoria), opłacenie miejsca na cmentarzu, wynagrodzenia za usługi świadczone przez pracowników cmentarnych, zakup odzieży żałobnej oraz koszty poczęstunku po pogrzebie dla najbliższych krewnych, przyjaciół i współpracowników zmarłego, a także pokrycie kosztów związanych z wystawieniem odpowiedniego nagrobka.
2 i 3). Renta alimentacyjna
Podstawą prawną żądania renty alimentacyjnej jest art. 446 § 2 k.c., który stanowi, iż osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody, renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego.
Mając powyższe na uwadze, rentę alimentacyjną o której mowa powyżej dzielić można na rentę obligatoryjną oraz rentę fakultatywną.
Alimentacyjna renta obligatoryjna przysługuje osobom, względem których na zmarłym ciążył obowiązek alimentacyjny. W tym znaczeniu, zasądzenie na rzecz uprawnionego reny alimentacyjnej ma charakter obowiązkowy.
Ważne: Uprawniony nie musi wykazywać, że zmarły rzeczywiście wywiązywał się z obowiązku alimentacyjnego. Nie ma również znaczenia to, czy istnieją osoby ustawowo zobowiązane do alimentacji w dalszej kolejności (po zmarłym)!
Ze względów praktycznych, wskazując krąg osób obowiązanych do alimentacji powołać należy art. 128-134 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, statuujące obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) krewnych w linii prostej oraz rodzeństwa.
Zagadnienie powstania, czasu trwania oraz wysokości renty alimentacyjnej są bowiem ściśle powiązane z regułami przewidzianym w zakresie alimentacji przez przepisy prawa rodzinnego, pomimo niekwestionowanego charakteru odszkodowawczego przedmiotowego roszczenia.
Ważne: W szczególnych wypadkach, dotyczących zwłaszcza sytuacji gdy jeden z małżonków nie pracuje, ale także gdy osiągany przez niego dochód nie wystarcza na zaspokojenie potrzeb rodziny na dotychczasowym poziomie, renta alimentacyjna przysługuje także osobie pozostającej w chwili śmierci ze zmarłym w ważnym związku małżeńskim.
Ustalając wysokość renty alimentacyjnej uwzględnić należy nie tylko usprawiedliwione potrzeby uprawnionego ale także możliwości zarobkowe i majątkowe zmarłego (a nie podmiotu zobowiązanego do naprawienia szkody).
Osobom bliskim zmarłego (nie zaliczanym do kręgu osób upragnionych do alimentów), którym ten stale i dobrowolnie dostarczał środki utrzymania, także przysługuje roszczenie o rentę alimentacyjną, mającą charakter fakultatywny. Cechą bowiem odróżniającą omawiane świadczenie od renty alimentacyjnej – obligatoryjnej, poza kręgiem uprawnionych do każdego ze świadczeń podmiotów jest fakt, iż roszczenie to musi być również uzasadnione przez zasady współżycia społecznego.
Ważne: O tym kto jest osobą bliską nie decyduje ani stopień pokrewieństwa, czy powinowactwa, ani wspólne zamieszkiwanie, lecz faktyczne więzi emocjonalne łączące zmarłego z osobą na rzec której stale i dobrowolnie łożył.
4). Odszkodowanie na rzecz najbliższych
Art. 446 § 3 k.c. reguluje jednorazowe odszkodowanie na rzecz najbliższych członków rodziny zmarłego, które przysługuje jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.
Przesłanki przyznania odszkodowania, tj. status najbliższego członka rodziny oraz znaczne pogorszenie sytuacji życiowej ubraniowego, sformułowane zostały niezwykle ogólnie, co stwarza poważne problemy interpretacyjne utrudniające stosowanie przedmiotowej normy.
Nie budzi wątpliwości, że znaczenie w/w przesłanek musi być każdorazowo odczytywane w realiach danej sprawy.
Przez znaczne pogorszenie sytuacji życiowej, nie może być bowiem rozumiana jako utrata dochodu osiąganego przez zmarłego, zwłaszcza jeśli osoby uprawnione również są czynne zawodowo.
Inaczej mówiąc, wynagrodzenie za pracę lub inne dochody zmarłego stanowić muszą zasadniczą część łącznych środków materialnych, jakimi dysponowała rodzina.
Ważne: powyższego przesłanka ta nigdy nie zrealizuje się gdy zmarły nie pracował.
Z kolei do grona osób najbliższych zaliczyć niewątpliwie należy małżonka, krewnych w linii prostej i rodzeństwo, a także powinowatych.
Interpretacji rzeczonej przesłanki podjął się Sądu Najwyższego - Izba Cywilna, który w wyroku z dnia 27 czerwca 2014 r. V CSK 445/13 orzekł:
Pojęcie najbliższych członków rodziny, jakim posłużył się ustawodawca w art. 446 § 4 KC ujmowane jest w judykaturze i piśmiennictwie szeroko. Obejmuje nie tylko rodziców i dzieci, ale też inne osoby, które z na uwagi konkretny układ stosunków faktycznych pozostawały w relacjach szczególnej bliskości, niezależnie od formalnej kolejności pokrewieństwa wynikającej z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Aby więc ustalić, czy występujący o zadośćuczynienia jest najbliższym członkiem rodziny nieżyjącego sąd powinien sprawdzić, czy istniała dostatecznie mocna więź emocjonalna pomiędzy dochodzącym roszczenia a zmarłym.
Ważne: sytuację życiową każdej z osób zaliczanych do kręgu najbliższych trzeba uwzględniać odrębnie; nie dla wszystkich z nich bowiem śmierć bliskiego krewnego oznaczać będzie istotne pogorszenie sytuacji życiowej.
5). Zadośćuczynienie pieniężne
Zgodnie z art. 446 4 k.c. „Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę”.
Wskazane rozwiązanie, wprowadzone do polskiego kodeksu cywilnego zostało nowelą z 2008 roku i jest korzystne dla bliskich zmarłego, znacząco ułatwiając im dochodzenie roszczenia w postaci zadośćuczynienia pieniężnego. W przeciwieństwie do uprzednio obowiązującej regulacji, obecnie roszczenie o zapłacenie stosownego zadośćuczynienia uzasadnia każda podstawa odpowiedzialności deliktowej, tj., odpowiedzialność zarówno na zasadzie winy jak i ryzyka.
Do kręgu osób najbliższych podobnie jak przy uregulowanym w art. 446 § 3 k.c. jednorazowym odszkodowaniu zaliczyć należy przede wszystkim małżonka, krewnych w linii prostej i rodzeństwo, a także powinowatych, przy czym pamiętać należy, że zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2014 r. V CSK 445/13, chodzi o faktyczne pozostawanie w relacji bliskich stosunków a nie tylko stopień pokrewieństwa. Aby więc stwierdzić czy występujący o zadośćuczynienia jest najbliższym członkiem rodziny nieżyjącego należy sprawdzić, czy istniała dostatecznie mocna więź emocjonalna pomiędzy dochodzącym roszczenia a zmarłym.
Przedmiotowe roszczenie przysługuje niezależnie od zawartych w art. 446 § 1-3 k.c. podstaw odpowiedzialności majątkowej sprawcy. Oznacza to, że w zależności od realiów każdej sprawy zależeć będzie z jakich i których uprawnień może skorzystać osoba uprawniona. Na wysokość zaś należnego zadośćuczynienia nie powinien wpływać fakt naprawienia przez podmiot odpowiedzialny za zdarzenie szkodzące majątkowych uszczerbków doznanych przez małżonka i najbliższych krewnych zmarłego.
Ważne: Brzmienie rozważanego przepisu uzasadnia wniosek, że upoważnia on każdą z wymienionych w nim osób do dochodzenia zadośćuczynienia we własnym zakresie. Dla każdej też z wymienionych w nim osób odrębnie należy ustalić wysokość należnego zadośćuczynienia.
Katalog świadczeń przysługujących najbliższym po śmierci poszkodowanego w następstwie szkody osobowej
Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (odsyłam do artykułu nastąpiła śmierć poszkodowanego, określonym poniżej osobą (art. 446 k.c.), przysługują następujące roszczenia o:
1. zwrot kosztów leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł (art. 446 § 1 k.c.);
2. renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego na rzecz osoby, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny (art. 446 § 2 k.c.);
3. renty, o której mowa powyżej, na rzecz innych osób bliskich, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego (art. 446 § 2 k.c.);
4. odszkodowanie na rzecz najbliższych członków rodziny zmarłego, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej, (art. 446 § 3 k.c.)
5. zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, na rzecz najbliższych członków rodziny zmarłego (art. 446 § 4 k.c.).
1.) Zwrot kosztów leczenia i pogrzebu.
Zgodnie z brzmieniem art. 446 § 1 k.c. krąg osób uprawnionych do zwrotu kosztów leczenie i pogrzebu nie ogranicza się wyłącznie do osób najbliższych zmarłego (krewnych, powinowatych), czy też pozostających z nim w szczególnie bliskich stosunkach. Roszczenie to przysługuje bowiem każdej osobie, nawet całkowicie obcej zmarłemu, która faktycznie poniesie koszt leczenia i pogrzebu.
Istotnym jest, że roszczenie o zwrot kosztów leczenia i pogrzebu kierować należy do sprawcy, tj. podmiotu który odpowiada za zdarzenie będące źródłem szkody, odpowiedzialnego za wyrządzenie zdarzenia szkodzącego bez względu na jego prawną kwalifikację, choć ograniczoną do zdarzeń kwalifikowanych jako delikt (od art. 415 k.c. poczynając, a na art. 436 k.c. kończąc). Podkreślić przy tym należy, że zdarzenia te obejmują większość przypadków wyrządzenia szkody, wywołanej zawinionym działaniem sprawcy, czy też opartej jedynie o zasadę ryzyka, a nawet słuszności.
Inaczej mówiąc, dla przypisania odpowiedzialności z art. 461 k.c. koniecznym jest wykazanie sprawcy obowiązku naprawienia szkody, a tym samym wykazanie, że sprawca odpowiadałby również wobec samego zmarłego, gdyby ten przeżył zdarzenie szkodzące.
Ważne: Nie jest istotne, czy śmierć poszkodowanego nastąpiła niezwłocznie, czy też dopiero po pewnym czasie, w tym także po okresie długotrwałego leczenia.
Również, w przypadku kosztów pogrzebu, uprawnionym do ich zwrotu, jest osoba która poniosła je rzeczywiście. Dodać przy tym należy, że odpowiedzialność sprawcy ogranicza się jedynie do wysokość kosztów nieprzekraczających kosztów zwykle ponoszonych z tego tytułu w środowisku, do jakiego należał zmarły. W świetle powyższego należy liczyć się z odmową pokrycia nadwyżki kosztów, ponad sumę ustaloną wg powyższych zasad.
Do wskazanych kosztów zaliczyć przede wszystkim należy: koszty przewiezienia zwłok na miejsce pochówku, nabycia trumny, wydatki na ceremonię pogrzebową (w tym również wieńce, kwiaty i zwyczajowo używane akcesoria), opłacenie miejsca na cmentarzu, wynagrodzenia za usługi świadczone przez pracowników cmentarnych, zakup odzieży żałobnej oraz koszty poczęstunku po pogrzebie dla najbliższych krewnych, przyjaciół i współpracowników zmarłego, a także pokrycie kosztów związanych z wystawieniem odpowiedniego nagrobka.
2 i 3). Renta alimentacyjna
Podstawą prawną żądania renty alimentacyjnej jest art. 446 § 2 k.c., który stanowi, iż osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody, renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego.
Mając powyższe na uwadze, rentę alimentacyjną o której mowa powyżej dzielić można na rentę obligatoryjną oraz rentę fakultatywną.
Alimentacyjna renta obligatoryjna przysługuje osobom, względem których na zmarłym ciążył obowiązek alimentacyjny. W tym znaczeniu, zasądzenie na rzecz uprawnionego reny alimentacyjnej ma charakter obowiązkowy.
Ważne: Uprawniony nie musi wykazywać, że zmarły rzeczywiście wywiązywał się z obowiązku alimentacyjnego. Nie ma również znaczenia to, czy istnieją osoby ustawowo zobowiązane do alimentacji w dalszej kolejności (po zmarłym)!
Ze względów praktycznych, wskazując krąg osób obowiązanych do alimentacji powołać należy art. 128-134 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, statuujące obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) krewnych w linii prostej oraz rodzeństwa.
Zagadnienie powstania, czasu trwania oraz wysokości renty alimentacyjnej są bowiem ściśle powiązane z regułami przewidzianym w zakresie alimentacji przez przepisy prawa rodzinnego, pomimo niekwestionowanego charakteru odszkodowawczego przedmiotowego roszczenia.
Ważne: W szczególnych wypadkach, dotyczących zwłaszcza sytuacji gdy jeden z małżonków nie pracuje, ale także gdy osiągany przez niego dochód nie wystarcza na zaspokojenie potrzeb rodziny na dotychczasowym poziomie, renta alimentacyjna przysługuje także osobie pozostającej w chwili śmierci ze zmarłym w ważnym związku małżeńskim.
Ustalając wysokość renty alimentacyjnej uwzględnić należy nie tylko usprawiedliwione potrzeby uprawnionego ale także możliwości zarobkowe i majątkowe zmarłego (a nie podmiotu zobowiązanego do naprawienia szkody).
Osobom bliskim zmarłego (nie zaliczanym do kręgu osób upragnionych do alimentów), którym ten stale i dobrowolnie dostarczał środki utrzymania, także przysługuje roszczenie o rentę alimentacyjną, mającą charakter fakultatywny. Cechą bowiem odróżniającą omawiane świadczenie od renty alimentacyjnej – obligatoryjnej, poza kręgiem uprawnionych do każdego ze świadczeń podmiotów jest fakt, iż roszczenie to musi być również uzasadnione przez zasady współżycia społecznego.
Ważne: O tym kto jest osobą bliską nie decyduje ani stopień pokrewieństwa, czy powinowactwa, ani wspólne zamieszkiwanie, lecz faktyczne więzi emocjonalne łączące zmarłego z osobą na rzec której stale i dobrowolnie łożył.
4). Odszkodowanie na rzecz najbliższych
Art. 446 § 3 k.c. reguluje jednorazowe odszkodowanie na rzecz najbliższych członków rodziny zmarłego, które przysługuje jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.
Przesłanki przyznania odszkodowania, tj. status najbliższego członka rodziny oraz znaczne pogorszenie sytuacji życiowej ubraniowego, sformułowane zostały niezwykle ogólnie, co stwarza poważne problemy interpretacyjne utrudniające stosowanie przedmiotowej normy.
Nie budzi wątpliwości, że znaczenie w/w przesłanek musi być każdorazowo odczytywane w realiach danej sprawy.
Przez znaczne pogorszenie sytuacji życiowej, nie może być bowiem rozumiana jako utrata dochodu osiąganego przez zmarłego, zwłaszcza jeśli osoby uprawnione również są czynne zawodowo.
Inaczej mówiąc, wynagrodzenie za pracę lub inne dochody zmarłego stanowić muszą zasadniczą część łącznych środków materialnych, jakimi dysponowała rodzina.
Ważne: powyższego przesłanka ta nigdy nie zrealizuje się gdy zmarły nie pracował.
Z kolei do grona osób najbliższych zaliczyć niewątpliwie należy małżonka, krewnych w linii prostej i rodzeństwo, a także powinowatych.
Interpretacji rzeczonej przesłanki podjął się Sądu Najwyższego - Izba Cywilna, który w wyroku z dnia 27 czerwca 2014 r. V CSK 445/13 orzekł:
Pojęcie najbliższych członków rodziny, jakim posłużył się ustawodawca w art. 446 § 4 KC ujmowane jest w judykaturze i piśmiennictwie szeroko. Obejmuje nie tylko rodziców i dzieci, ale też inne osoby, które z na uwagi konkretny układ stosunków faktycznych pozostawały w relacjach szczególnej bliskości, niezależnie od formalnej kolejności pokrewieństwa wynikającej z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Aby więc ustalić, czy występujący o zadośćuczynienia jest najbliższym członkiem rodziny nieżyjącego sąd powinien sprawdzić, czy istniała dostatecznie mocna więź emocjonalna pomiędzy dochodzącym roszczenia a zmarłym.
Ważne: sytuację życiową każdej z osób zaliczanych do kręgu najbliższych trzeba uwzględniać odrębnie; nie dla wszystkich z nich bowiem śmierć bliskiego krewnego oznaczać będzie istotne pogorszenie sytuacji życiowej.
5). Zadośćuczynienie pieniężne
Zgodnie z art. 446 4 k.c. „Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę”.
Wskazane rozwiązanie, wprowadzone do polskiego kodeksu cywilnego zostało nowelą z 2008 roku i jest korzystne dla bliskich zmarłego, znacząco ułatwiając im dochodzenie roszczenia w postaci zadośćuczynienia pieniężnego. W przeciwieństwie do uprzednio obowiązującej regulacji, obecnie roszczenie o zapłacenie stosownego zadośćuczynienia uzasadnia każda podstawa odpowiedzialności deliktowej, tj., odpowiedzialność zarówno na zasadzie winy jak i ryzyka.
Do kręgu osób najbliższych podobnie jak przy uregulowanym w art. 446 § 3 k.c. jednorazowym odszkodowaniu zaliczyć należy przede wszystkim małżonka, krewnych w linii prostej i rodzeństwo, a także powinowatych, przy czym pamiętać należy, że zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2014 r. V CSK 445/13, chodzi o faktyczne pozostawanie w relacji bliskich stosunków a nie tylko stopień pokrewieństwa. Aby więc stwierdzić czy występujący o zadośćuczynienia jest najbliższym członkiem rodziny nieżyjącego należy sprawdzić, czy istniała dostatecznie mocna więź emocjonalna pomiędzy dochodzącym roszczenia a zmarłym.
Przedmiotowe roszczenie przysługuje niezależnie od zawartych w art. 446 § 1-3 k.c. podstaw odpowiedzialności majątkowej sprawcy. Oznacza to, że w zależności od realiów każdej sprawy zależeć będzie z jakich i których uprawnień może skorzystać osoba uprawniona. Na wysokość zaś należnego zadośćuczynienia nie powinien wpływać fakt naprawienia przez podmiot odpowiedzialny za zdarzenie szkodzące majątkowych uszczerbków doznanych przez małżonka i najbliższych krewnych zmarłego.
Ważne: Brzmienie rozważanego przepisu uzasadnia wniosek, że upoważnia on każdą z wymienionych w nim osób do dochodzenia zadośćuczynienia we własnym zakresie. Dla każdej też z wymienionych w nim osób odrębnie należy ustalić wysokość należnego zadośćuczynienia.
